Τις τελευταίες δεκαετίες μία νέα φιλοσοφική αντίληψη έχει έρθει στο προσκήνιο. Πρόκειται για τον λεγόμενο Μετανθρωπισμό, ο οποίος διακηρύσσει την πίστη σε έναν πολύ διαφορετικό άνθρωπο, όπως αυτός πρόκειται να διαμορφωθεί στο εγγύς μέλλον. Με τη σύγχρονη μορφή του ξεκίνησε το 1988 από τον Max More και συνεχίζεται η ανάπτυξη του κινήματος μέχρι και σήμερα, ενώ σταθμός στην ιστορία του αποτελεί η ίδρυση το 1998 της Παγκόσμιας Ένωσης Υπερανθρωπιστών (ΠΈΥ), στην ιδρυτική διακήρυξη της οποίας αναφέρεται και το δικαίωμα της ευημερίας όλων των αισθανόμενων όντων, ακόμα και των τεχνητών μορφών ύπαρξης. Ένας από τους ευσεβείς πόθους αυτής του φιλοσοφικού ρεύματος, είναι η απεριόριστη παράταση της ανθρώπινης ζωής, ενώ με τη δημιουργία των ψηφιακών μυαλών, την αντιγραφή δηλαδή των ανθρώπινων εγκεφάλων σε υπολογιστικά συστήματα, θεωρείται πιθανή όσο και θεμιτή, η δημιουργία ψηφιακών μορφών συνείδησης και ζωής, η οποία θα μπορεί να υποκαταστήσει τη ζωή, όπως την ξέραμε μέχρι σήμερα. Ο όρος Υπερανθρωπισμός συνήθως θεωρείται ότι αναφέρεται στο μεταβατικό στάδιο του ανθρώπου, μέχρι να φθάσει στο τελικό στάδιο, το οποίο είναι ο Μετανθρωπισμός.

Όπως μαρτυρά και η ετυμολογία του όρου, ο Mετάνθρωπος θα είναι ένας άνθρωπος πολύ διαφορετικός από αυτόν που υπάρχει σήμερα, δηλαδή ένα όν με απίστευτες δυνατότητες, τόσο διανοητικές όσο και σωματικές. Θα μπορεί να αλλάζει τον τρόπο που υπάρχει, χρησιμοποιώντας τη βιολογική του υποδομή, σαν ένα έδαφος πάνω στο οποίο θα μπορεί να χτίζει και να διαμορφώνει με όποιον τρόπο θέλει και επιθυμεί, νέα χαρακτηριστικά και ικανότητες, κάνοντας χρήση διαφορετικών υλικών, από ανόργανη ύλη, μέχρι συστατικά της χλωρίδας και της πανίδας. Με αυτόν τον τρόπο θα καταργηθούν τα όρια μεταξύ των ειδών και των υλικών του πλανήτη. Ο ανθρωπισμός παύει να είναι η επικρατούσα φιλοσοφία, εφόσον ο άνθρωπος θεωρείται ως κάτι που δεν διαφέρει ουσιαστικά από τα τις υπόλοιπες μορφές ύπαρξης.

Ωστόσο ο Μετανθρωπισμός, ξεφεύγει από τα όρια του ανθρωπισμού, σε βαθμό που να τον ακυρώνει, αφού θεωρεί ότι οι ανθρώπινες ιδιότητες μπορούν να μεταφερθούν και στην ανόργανη ύλη. Μηχανικά συστήματα, τα οποία θα λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο με τον ανθρώπινο εγκέφαλο, θα μπορούν να αναπτύξουν τα βασικά χαρακτηριστικά του ανθρώπινου όντος, όπως η αυτοσυνειδησία, η ελεύθερη βούληση, η βίωση συναισθηματικών καταστάσεων, διεκδικώντας παράλληλα και ανάλογη ηθική αξιολόγηση. Δικαιώματα και υποχρεώσεις θα πρέπει να ισχύουν στο μέλλον και για τα ρομπότ, ενώ παράλληλα ο ίδιος ο Μετάνθρωπος θα μπορεί να υπάρχει ψηφιακά, σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας, για απεριόριστο χρονικό διάστημα. Τελικός στόχος θα είναι η ένωση κάθε ψηφιακού μυαλού, σε έναν παγκόσμιο ψηφιακό υπερεγκέφαλο, ο οποίος θα μπορεί να υπάρχει για πάντα, πραγματοποιώντας με αυτόν τον τρόπο το όνειρο του ανθρώπου για την κατάκτηση της αθανασίας.

Write your text hereΠρόκειται για ένα θέμα που προκαλεί όχι μόνο το ενδιαφέρον, αλλά και την ανησυχία του κόσμου. Η άνευ προηγουμένου εξέλιξη της τεχνολογίας, σε συνδυασμό με τις εξαγγελίες μιας μερίδας επιστημόνων και φιλοσόφων για το πώς ονειρεύονται το μέλλον του ανθρώπου, προκαλούν εύλογα ερωτηματικά και προβληματισμούς, τόσο στην επιστημονική κοινότητα, όσο και στον απλό πολίτη. Οι φόβοι αυτοί γίνονται ακόμα πιο έντονοι, αν αναλογιστεί κανείς ότι οι αλλαγές που προμηνύονται, αφορούν τόσο τις συνθήκες διαβίωσης, όσο και την ίδια την ανθρώπινη φύση.

Η νέα αυτή φιλοσοφική κίνηση του Μετανθρωπισμού φαίνεται να ταράζει συθέμελα τις ανθρωπολογικές αντιλήψεις, τόσο της κλασικής επιστήμης όσο και του Χριστιανισμού.

Η διδασκαλία του Χριστιανισμού για τον άνθρωπο και τη φύση του, διαμορφώθηκε από την εποχή της Παλαιάς Διαθήκης μέχρι και σήμερα. Οι αρχαιοελληνικές αντιλήψεις και τον έντονο δυισμό μεταξύ ψυχής και σώματος και την αντιμετώπιση του δεύτερου ως φυλακή της ψυχής, κυριαρχούσαν φιλοσοφικά μέχρι και την εποχή της εμφάνισης του Χριστιανισμού, ο οποίος έδωσε έμφαση στη σχέση και στην ενότητα ψυχής και σώματος. Ωστόσο, η πιο βασική διδασκαλία του Χριστιανισμού για τον άνθρωπο βρίσκεται στην κατ΄εικόνα Θεού και καθ΄ομοίωσιν δημιουργία του, η οποία απαντάται στο πρώτο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, τη Γένεση, αλλά και στην Καινή Διαθήκη και ιδιαίτερα στις Επιστολές, τόσο σε αυτές του Παύλου όσο και στις Καθολικές. Η ερμηνεία της κατ΄εικόνα και καθ΄ομοίωσιν δημιουργίας, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα από τους μεγάλους Πατέρες της Εκκλησίας. Σύμφωνα με αυτή τη διδασκαλία ο άνθρωπος πλάστηκε με έναν ιδιαίτερο τρόπο, ώστε να αποτελεί τη κορωνίδα της δημιουργίας. Τα ανώτερα χαρακτηριστικά του είναι δώρα του Θεού στον άνθρωπο και έχουν τη μορφή δυνατότητας και όχι ενστίκτου. Αυτό συνέβη για να διαφυλαχθεί το βασικό δώρο του Θεού, η ικανότητα για ελεύθερη βούληση και για αξιολογική διάκριση. Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να μοιάσει στον Θεό, αν και εφόσον πραγματώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις δυνατότητες που υπάρχουν στη φύση του.

Σε αντίθεση με τη χριστιανική ανθρωπολογία, ο άνθρωπος σήμερα θεωρείται από μία μερίδα επιστημόνων μονιστικά, αφού δεν γίνεται επιστημονική δεκτή η έννοια της ψυχής. Είναι γνωστό ότι στα χρόνια της Αναγέννησης, τέθηκαν οι βάσεις για την υλιστική αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Ωστόσο συνέβη το εξής παράδοξο. Με την πρόοδο και την εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης, πολλοί επιστήμονες άρχισαν να αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα, με έναν τρόπο που υπερβαίνει πλέον τους υλιστικούς περιορισμούς. Διαπιστώθηκε ότι η σύγχρονη επιστημονική σκέψη, αρχίζει να απεγκλωβίζεται από τον απόλυτο φυσικαλισμό, αφού είναι αδύνατο μόνο με αυτόν τον τρόπο να εξηγηθεί η πολυεπίπεδη πραγματικότητα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η θεολογική σκέψη, να επιβεβαιώνεται σε πολλά επίπεδα, όσον αφορά στην ανθρωπολογική της διδασκαλία. Με άλλα λόγια έγινε κατανοητό ότι ο άνθρωπος είναι κάτι περισσότερο από ύλη, είναι μία υπαρξιακή οντότητα, η οποία ως προς την ουσία της υπερβαίνει την επιστημονική διερεύνηση. Η άρρηκτη ενότητα ψυχής και σώματος στον άνθρωπο, αποδεικνύει ότι η πίστη του Μετανθρωπισμού στην ύπαρξη του ανθρώπου χωρίς το σώμα του, έρχεται σε αντίθεση με την ορθόδοξη διδασκαλία της Εκκλησίας. Από την άλλη μεριά διαπιστώθηκε ότι είναι εξαιρετικά απίθανο να μπορέσει ένα ρομπότ να αποκτήσει ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως ελεύθερη βούληση, συναισθήματα και αυτοσυνειδησία. Κατά συνέπεια, θα ήταν άτοπο να αναγνωριστεί ηθική υπόσταση για τους ανθρωπομορφικούς υπολογιστές, και πολύ περισσότερο να τους αποδοθούν ηθικές ή νομικές ευθύνες.

Η άρρηκτη σχέση ψυχικής και πνευματικής κατάστασης στον άνθρωπο, απέδειξε ότι ο τρόπος ζωής και ύπαρξης, μπορεί να έχει συνέπειες για την ανθρώπινη φύση. Η βιολογική ανάπτυξη του ανθρώπου, επηρεάζει και την πνευματική του υπόσταση. Ο κίνδυνος από την άμετρη χρήση της τεχνολογίας είναι υπαρκτός και καθιστά την ανθρωπότητα υπόλογη απέναντι στις επόμενες γενιές. Με τη δημιουργία του ανθρώπου-υβριδίου υπάρχει η πιθανότητα να αλλοιωθούν τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην είναι αναγνωρίσιμος πλέον ως μέρος του ανθρώπινου είδους. Συμβαίνει το παράδοξο και αντιφατικό φαινόμενο, την ώρα που ο άνθρωπος προσπαθεί να ανθρωποποιήσει μία μηχανική κατασκευή, την ίδια στιγμή να επιδιώκει τη δική του μηχανοποίηση. Και το περίεργο είναι πως η μηχανοποίηση του ανθρώπου, θεωρείται ως η μόνη και επιβεβλημένη απάντηση στην ανθρωποποίηση της μηχανής, αφού μόνο έτσι θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που θα προκύψουν από τη άμετρη χρήση της ΤΝ.

Όσον αφορά τον Μετανθρωπισμό και την Ορθόδοξη Ανθρωπολογία τίθεται το εξής ερώτημα. Υπάρχει περίπτωση ο Μετάνθρωπος να αποτελεί μια σύγχρονη εκδοχή του θεωμένου ανθρώπου της χριστιανικής θεολογίας; Θα μπορούσε κάποιος εύκολα να παρατηρήσει σε ένα πρώτο επίπεδο, κάποια κοινά μεταξύ της χριστιανικής διδασκαλίας και του κινήματος του Μετανθρωπισμού. Αρχικά ο στόχος, ο οποίος φαίνεται να είναι ο ίδιος ανάμεσα στον Μετάνθρωπο και τον Χριστιανό. Η ένωση με τον Θεό και η επίτευξη της αθανασίας είναι ο στόχος για τον πιστό. Από την άλλη, ο Μετάνθρωπος φιλοδοξεί να νικήσει και αυτός τον θάνατο, είτε με σώμα, είτε χωρίς αυτό και να έχει τη δυνατότητα της ψηφιακής αθανασίας ή έστω της διαρκούς αναγέννησης. Αλλά και ο τρόπος που ο άνθρωπος επιδιώκει την αθανασία, φαίνεται να έχει κοινά σημεία με τον Χριστιανισμό. Η πραγμάτωση του κατ΄εικόνα είναι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων, με άλλα λόγια, η τελείωση της φύσης. Μία από τις βασικές διδασκαλίες του Μετανθρωπισμού, όπως αναφέρεται στη δεύτερη αρχή της διακήρυξης των δικαιωμάτων του, είναι ότι ο άνθρωπος δεν έχει αξιοποιήσει όλο του το δυναμικό και επιδέχεται βελτίωσης, η οποία φαίνεται να είναι απεριόριστη. Αυτή η διακήρυξη μπορεί να παραλληλιστεί με τη χριστιανική δυνατότητα ομοίωσης του ανθρώπου με τον Θεό. Είναι όμως πράγματι έτσι;

Ο θεωμένος άνθρωπος, είναι ο άνθρωπος εκείνος που έχει πραγματώσει την ελευθερία του, προκειμένου να πετύχει τον στόχο του και να γίνει μέτοχος των θείων Ενεργειών. Η επίτευξη αυτού του στόχου, γίνεται μέσα από τον τρόπο ύπαρξής του. Είναι ο τρόπος αυτός, σύμφωνα με τον οποίο ενώ ο άνθρωπος ζει μέσα στην κοινωνία των προσώπων και έχει πλήρη συνείδηση της ενότητάς του με αυτά, παράλληλα έχει και πλήρη συνείδηση της ιδιαιτερότητάς του. Αυτή η αντίφαση μπορεί να ξεπεραστεί μόνο μέσα από το γεγονός της αγάπης, η οποία για την ορθόδοξη θεολογία είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα απλό συναίσθημα. Είναι ο μόνος αληθινός τρόπος ύπαρξης. Είναι ο αγαπητικός εκείνος τρόπος ύπαρξης, ο οποίος βρίσκει το πρότυπό του στον τρόπο ύπαρξης των προσώπων της Αγίας Τριάδας και πραγματώνεται διαχρονικά και οικουμενικά, από την ευχαριστιακή κοινότητα της Εκκλησίας, μέσα στην οποία η ετερότητα μετατρέπεται σε συμπληρωματική διαφορά.

Με βάσει αυτές τις θεολογικές προϋποθέσεις, θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσον ο θεωμένος άνθρωπος μπορεί να είναι ο μετάνθρωπος του μέλλοντος.Το πρώτο που θα μπορούσε να παρατηρηθεί έχει να κάνει με τον τρόπο που επιχειρείται, στην κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις, η θέωση. Στην περίπτωση του Μετανθρωπισμού, μάλλον πρόκειται για μια προσπάθεια θεοποίησης. Ο άνθρωπος αν και γνωρίζει ότι είναι σχετικός, ωστόσο αρνείται να αρκεστεί και να δεχθεί τη σχετικότητά του, τη φθαρτή του φύση.

Προσπαθεί με τη χρήση της τεχνολογίας να αφθαρτοποιηθεί, να αντιστρέψει τελικά τους νόμους της φυσικής, τους οποίους ο ίδιος είχε μέχρι τώρα απολυτοποιήσει.

Από την πλευρά της θεολογίας, ο θεωμένος άνθρωπος δεν προσπαθεί να αποφύγει τον θάνατο. Τον έχει αποδεχθεί, γιατί τον βλέπει ως αφετηρία για μία νέα πραγματικότητα. Αντίθετα ο Μετάνθρωπος, επειδή βλέπει τον θάνατο ως το απόλυτο τέρμα της ύπαρξής του, αρνείται να τον δεχθεί, γιατί συνθλίβεται κάτω από το βάρος της απελπισίας του. Έτσι προσπαθεί είτε να τον ξεχάσει, είτε να κρυφτεί πίσω από τη μάταιη ελπίδα να τον νικήσει.Το πρόβλημα του Μετανθρώπου βρίσκεται στο γεγονός ότι όσο πιο πολύ προσπαθεί να απολυτοποιήσει τον εαυτό του, τόσο πιο πολύ σχετικοποιείται. Αντί να εξελίσσει τις δικές του δυνατότητες, εξελίσσει την τεχνολογία, την οποία χρησιμοποιεί για να τις υποκαταστήσει. Από εργαλείο του ανθρώπου η τεχνολογία μετατρέπεται σε υποκείμενο και ο άνθρωπος γίνεται το εργαλείο της τεχνολογίας, μετατρέποντας τον εαυτό του σε ισόβιο όμηρό της, εφόσον οι ιδιότητες του εκφυλίζονται. Αντίθετα ο θεωμένος άνθρωπος, με συνεχή αγώνα και άσκηση εξελίσσει την ίδια του τη φύση. Ο στόχος του ανθρώπου που θέλει να φθάσει στο καθ΄ομοίωσιν είναι να εξαλείψει την πηγή της αστοχίας του, η οποία είναι ο εγωκεντρισμός καιο οποίος τονοδηγεί στην υποταγή στα πάθη και στην απομόνωσή του από τους άλλους.

Αντίθετα ο Μετάνθρωπος αντί να προσπαθεί να απαλλαγεί από τον εγωισμό του και από τα πάθη του, έχει θέσει ως πρωταρχικό του στόχο να τα ικανοποιήσει. Αντί να τα εξαλείψει, τα τρέφει. Θέλει να εφεύρει νέες απολαύσεις, ακόμα και νέες αισθήσεις προκειμένου να επεκτείνει την ευχαρίστησή του. Για να μπορέσει όμως ο άνθρωπος να νικήσει τον εγωκεντρισμό του, θα πρέπει να είναι ελεύθερος να κάνει τις επιλογές του. Πραγματικά ελεύθερος είναι ο άνθρωπος που μπορεί και κάνει την πιο δύσκολη επιλογή, αυτή που θα ωφελήσει πραγματικά τον εαυτό του. Όμως ο Μετάνθρωπος είναι αδύνατο να είναι ελεύθερος γιατί ο στόχος του είναι να παραδώσει το δικαίωμα των αποφάσεων του στην τεχνολογία. Στο μέλλον που οραματίζεται για την ανθρωπότητα, οι αποφάσεις θα πρέπει να παίρνονται χωρίς να ελλοχεύει ο κίνδυνος του λάθους. Κανένα λάθος δεν θα πρέπει να γίνεται αποδεκτό. Ο άνθρωπος θα πρέπει να είναι τέλειος, να κάνει τέλεια μωρά, να μην υπάρχει αρρώστια, πόνος, κόπος, δυσκολία, αγώνας. Ακόμα και η ευτυχία θα μπορεί επιτυγχάνεται μέσα από την παροχή τεχνητών μέσων, ενώ η κακή συμπεριφορά θα μπορεί να εξαλείφεται με χειρουργικές ή άλλου είδους επεμβάσεις. Το καλό και το κακό θα χάσουν κάθε είδους έννοια, αφού το κακό θα πάψει να υπάρχει. Οι μελλοντικές κοινωνίες θα πρέπει να είναι αναγκαστικά τέλειες. Ο άνθρωπος θα πάψει να είναι κακός και ας είναι σκλάβος.

Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι το λάθος είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Είναι αυτό που δίνει την ευκαιρία στον άνθρωπο να μάθει από τις εμπειρίες του. Έτσι ο άνθρωπος ίσως τα επόμενα χρόνια κάνει την τελευταία ελεύθερή του πράξη, παραδίδοντας ολοκληρωτικά την ελευθερία του στην τεχνολογία.